Σχολική Ετοιμότητα Α΄ Δημοτικού

Η μετάβαση του παιδιού από την προ-δημοτική στη δημοτική εκπαίδευση αποτελεί μια πολύπλοκη διαδικασία, κατά την οποία το παιδί μεταβαίνει από ένα οικείο σε ένα καινούριο περιβάλλον. Το παιδί καλείται να προσαρμοστεί τόσο στους λειτουργικούς κανόνες του δημοτικού σχολείου, όσο και στο ανεπτυγμένο μαθησιακό επίπεδο. Ο βαθμός στον οποίο το παιδί θα ανταποκριθεί θετικά στη μετάβαση αυτή και θα αντεπεξέλθει στα προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα εξαρτάται από τη συνολική «ετοιμότητα» του παιδιού να βιώσει αυτές τις αλλαγές.

Αρκετοί γονείς αναγνωρίζουν ως μοναδικό κριτήριο για την εισαγωγή του παιδιού τους στο δημοτικό σχολείο τη χρονολογική ηλικία του παιδιού. Η χρονολογική ηλικία όμως, δεν αντικατοπτρίζει την ωριμότητα του παιδιού, εφόσον δεν μεγαλώνουν όλα τα παιδιά με τον ίδιο ρυθμό ανάπτυξης και δε δέχονται όλα τα παιδιά τα ίδια ερεθίσματα από το περιβάλλον τους. Επομένως, η χρονολογική ηλικία δεν αποτελεί ένα αντικειμενικό παράγοντα μετάβασης του παιδιού στο δημοτικό που να αποτρέπει τη σχολική αποτυχία και τη συναισθηματική ματαίωση.

Προκειμένου λοιπόν, να διασφαλίσουμε στο μέγιστο δυνατό βαθμό ότι ένα παιδί θα καταφέρει να αντεπεξέλθει στα μαθησιακά αποτελέσματα και στους λειτουργικούς κανόνες του δημοτικού σχολείου, αναφερόμαστε πλέον στο βαθμό «Σχολικής Ετοιμότητας» του παιδιού. Ο όρος Ετοιμότητα (Readiness) εμπερικλείει όλες τις φάσεις ανάπτυξης του παιδιού, τη συναισθηματική, την κοινωνική, την κινητική, τη σωματική και τη διανοητική – μαθησιακή (Δροσίνου κ.α., 2009). Η περίοδος σχολικής ετοιμότητας αναφέρεται στην προετοιμασία του νηπίου, κατά την οποία υποβοηθάτε να αναπτύξει τις απαραίτητες δεξιότητες και γνώσεις που θα το βοηθήσουν να προσαρμοστεί άκοπα στο νέο σχολείο ώστε να αντεπεξέλθει με επιτυχία στο σχολικό πλαίσιο.

Σύμφωνα με το βαθμό σχολικής ετοιμότητας που έχει αναπτύξει κάθε παιδί, κρίνεται αν είναι έτοιμο να μεταβεί στη δημοτική εκπαίδευση, καθώς επίσης και τι δυσκολίες αναμένεται να παρουσιάσει. Έτσι ο όρος «Σχολική Ετοιμότητα» αναφέρεται στις δεξιότητες που αναμένεται να έχει αναπτύξει το παιδί πριν από τη φοίτηση του στο δημοτικό σχολείο.

Προτού φοιτήσει λοιπόν το παιδί στο δημοτικό σχολείο αναμένεται να:

• Έχει αναπτύξει επαρκώς φωνολογική επίγνωση. Δεξιότητα που είναι προαπαιτούμενη για την κατάκτηση της ανάγνωσης. Π.χ. να είναι σε θέση να εντοπίζει και να αναγνωρίζει μεμονωμένα φωνήματα και συλλαβές μέσα σε λέξεις, να συνθέτει και να αναλύει λέξεις σε συλλαβές και φωνήματα κ.τ.λ. (Παντελιάδου, Χιδερίδου – Μανδάρη, 2016)
• Είναι σε θέση να γράφει το όνομα του.
• Γνωρίζει τα βασικά χρώματα και γεωμετρικά σχήματα.
• Εντοπίζει ομοιότητες και διαφορές σε αντικείμενα και εικόνες.
• Είναι σε θέση να ομαδοποιεί αντικείμενα (π.χ.: με βάση το χρώμα ή το σχήμα τους).
• Έχει αναπτύξει επαρκώς οπτικές δεξιότητες: οπτική διάκριση, οπτικό εγκλεισμό, οπτικο-χωρικές σχέσεις, οπτική σάρωση, οπτική μνήμη, εικόνα φόντο. (π.χ. Να είναι σε θέση να αντιγράφει λέξεις χωρίς να παραλείπει γραφήματα – γράμματα).
• Αρθρώνει σωστά όλους τους φθόγγους της γλώσσας του.
• Έχει αναπτύξει επαρκώς το λεξιλόγιο του και να ανταποκρίνεται στο ηλικιακό του επίπεδο. 6 ετών – περίπου 2560 λέξεις (Πόρποδας, 1999).
• Χρησιμοποιεί σωστά τη σύνταξη, τη γραμματική και τη μορφολογία της γλώσσας του (π.χ.: Να είναι σε θέση να αναφέρεται σε περιστατικά που έγιναν στο παρελθόν ή που θα γίνουν στο μέλλον χρησιμοποιώντας σωστή μορφολογία, να μιλά στο κατάλληλο πρόσωπο κάθε φορά κ.α.).
• Είναι σε θέση να ανακαλεί και να αφηγείται μια σύντομη ιστορία (π.χ. ενός παραμυθιού που άκουσε ή πώς πέρασε τη μέρα του).
• Ανταποκρίνεται σε πολλαπλές εντολές (π.χ. βάλε στη τσάντα το βιβλίο μαθηματικών, βγάλε το βιβλίο ανάγνωσης και άνοιξε το στη σελίδα 10).
• Έχει αναπτύξει ικανοποιητικά την οπτική και ακουστική του μνήμη (να ανακαλεί 5-6 στοιχεία).
• Γνωρίζει βασικές προ-μαθηματικές έννοιες που δηλώνουν τόπο (από πάνω, από κάτω, ανάμεσα από κ.α.), μέγεθος (μεγαλύτερο, μικρότερο, πιο μακρύ, πιο κοντό), ποσότητα (περισσότερα, λιγότερα, άδειο, γεμάτο).
• Έχει αναπτύξει επαρκώς χωρικό προσανατολισμό.
• Αριθμεί μέχρι το 10.
• Αναγνωρίζει τους αριθμούς μέχρι το 10.
• Έχει αναπτύξει επαρκές γραφο-κινητικές δεξιότητες (π.χ.: να κρατά και να χειρίζεται με ευχέρεια το μολύβι, να αποκωδικοποιεί και να αναπαραγάγει απλά και γνώριμα σύμβολα (-, I, /, \, χ, +, ∆, □ , ο,), να ζωγραφίζει απλό σχέδιο).
• Έχει αναπτύξει επαρκώς τη λεπτή κινητικότητα (π.χ. ένδυση, ψαλίδι – να κόβει απλά σχήματα-, να χειρίζεται αντικείμενα: οδοντόβουρτσα, χτένα, κουτάλι, πιρούνι)
• Συμμορφώνεται σε κανόνες και όρια (να είναι σε θέση να ελέγχει τον εαυτό του και τα συναισθήματα του).
• Αλληλεπιδρά εποικοδομητικά και να παίζει με παιδιά της ηλικίας του κατάλληλα.
• Έχει αναπτύξει επαρκή κινητικό συντονισμό (προκειμένου να εμπλέκεται επαρκώς στη γυμναστική και στα παιχνίδια στην αυλή).
• Έχει ικανοποιητικό εύρος προσοχής (να είναι σε θέση να ολοκληρώνει μια δραστηριότητα όταν την αρχίζει).

Όταν ένα παιδί είναι «έτοιμο» μαθαίνει γρήγορα, εύκολα και αβίαστα. Σε αντίθετες περιπτώσεις, όταν το παιδί εισέρχεται στη διαδικασία μάθησης πρόωρα, ενδέχεται να δημιουργηθούν εντάσεις, παλινδρομήσεις και στις πλείστες περιπτώσεις αναπτύσσονται στο παιδί αισθήματα αποτυχίας, ματαίωσης και χάνεται το ενδιαφέρον του παιδιού για τη μάθηση. Η σχολική ετοιμότητα του παιδιού είναι πολύ σημαντικός και καθοριστικός παράγοντας για τη μετέπειτα μαθησιακή του πορεία.

Καταληκτικά, κρίνεται υψίστης σημασίας να ενημερωθούν οι γονείς για την ποιοτική αξία της σχολικής ετοιμότητας και να αντιληφθούν πως η χρονολογική ηλικία των παιδιών δε διασφαλίζει σε καμία περίπτωση ότι το παιδί είναι έτοιμο γνωστικά, γλωσσικά, κινητικά και συναισθηματικά να ανταποκριθεί ικανοποιητικά στη φοίτηση του στο δημοτικό σχολείο. Υπάρχουν κατάλληλα καταρτισμένοι εκπαιδευτικοί ειδικής αγωγής (εργοθεραπευτές, λογοθεραπευτές, ειδικοί παιδαγωγοί, σχολικοί ψυχολόγοι) όπου αξιολογούν τη σχολική ετοιμότητα των παιδιών και δομούν εξατομικευμένα προγράμματα παρέμβασης στις περιπτώσεις που κρίνεται απαραίτητο, προκειμένου να ενισχύσουν και να αναπτύξουν τη σχολική ετοιμότητα. Κάθε παιδί είναι μοναδικό και έτσι οφείλουμε να το αντιμετωπίζουμε, δίνοντας του τις βάσεις και ενισχύοντας του τις αδυναμίες ώστε να αναδείξει τις δυνατότητες του.

                                                                          Έλενα Ανδρέου

   Ειδική Παιδαγωγός

  ΒSc Δημοτική Εκπαίδευση 

MA Διδαχτική του Γλωσσικού Μαθήματος

M.Ed. Ειδική Εκπαίδευση

• Δροσίνου, M., Μαρκάκης, E., Μιχαηλίδου, M., Τσαγκαράκη, I., Τσιάμαλος, Β. & Χρηστάκης, Κ. (2009). Μαθησιακές δραστηριότητες ετοιμότητας. Αθήνα: ΟΕΔΒ.
• Παντελιάδου, Σ., Χιδερίδου – Μανδάρη, Α. (2016). Rocket Φωνολογική Επίγνωση. e-book. Rocket Lexia.
• Πόρποδας, Κ. (1999). Γνωστική Ψυχολογία. Θέματα Ψυχολογίας της Γλώσσας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.